Woerden krijgt zeven Stolpersteine
AlgemeenWOERDEN • "Het is een Joods gezegde dat mensen pas vergeten zijn als je de naam niet meer noemt.” Daarom komen er Stolpersteine op plekken waar Joodse mensen woonden die in de oorlog werden afgevoerd.
Initiatiefnemer voor het leggen van de Stolpersteine is de Stichting 4 en 5 mei. "Struikelstenen heten ze in goed Nederlands", zeggen bestuursleden Jan van Es en Lucien Harthoorn. "Je moet dat niet letterlijk nemen. Het is dat je er met hart en ziel over struikelt en zodoende wordt gewezen op de vreselijke gebeurtenissen die hier hebben plaatsgevonden."
De gedenkstenen zijn een initiatief van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. "Hij maakte de eerste steen in 1995 die in Keulen werd gelegd", vertelt Jan. "De eerste steen in Nederland is in 2007 in Borne geplaatst, voor Izak Zilversmid die in 1943 werd afgevoerd naar Sobibor en daar werd gedood. Nu liggen er in heel Europa ruim 75.000 stenen in 25 landen die herinneren aan vermoorde Joden, Roma, Sinti, verzetsstrijders, communisten, Jehova’s Getuigen en dwangarbeiders. "Ze vormen een monument."
De van messing gemaakte Stolpersteine zijn 10 bij 10 centimeter en voorzien van inscriptie met de naam van de Joodse inwoner, zijn of haar geboortedatum en datum en plaats van overlijden.
Alle medewerking
Na steden als Amsterdam, Rotterdam, Hilversum en Gouda, komen deze nagedachtenisstenen nu ook in Woerden. "We dachten er al een tijdlang over na", zegt Jan. "Maar dat vraagt wel flink wat research. Je moet zeker weten dat deze Joodse mensen hier hebben gewoond en dat ze zijn afgevoerd."
Vervolgens moet de gemeente toestemming verlenen, want de stenen komen in het openbare trottoir. "Burgemeester Victor Molkenboer was gelijk enthousiast. De gemeente geeft alle medewerking en daar zijn we heel blij mee."
Het was nog even de vraag wanneer de kunstenaar ze zou kunnen komen leggen. "Voor de coronapandemie deed hij dat allemaal zelf en ging hij als het ware op tournee om steentjes te leggen. Hij zou dat ook in Woerden doen", vertelt Lucien. “Na covid is dat anders geworden. We hebben nu zelf een programma samengesteld en de burgemeester legt de eerste steen, samen met leerlingen van de Jan de Bakkerschool", aldus Jan.
Niemand kwam terug
Die eerste steen komt bij Het Klooster voor de eerste inwoner van Woerden die werd weggevoerd, Fritz Rosenbaum. Lucien: "Deze man was vanuit Duitsland gevlucht en via kerkconnecties in Woerden terecht gekomen bij het toenmalige Franciscaner klooster." Jan: “Hij ging mee in het geloof, ging als broeder door het leven maar werd na de mis op zondag 2 augustus 1942 gearresteerd en via Westerbork afgevoerd naar Auschwitz. De anderen werden gedeporteerd naar Sobibor in Polen."
Niemand kwam terug. "We weten van Helga Löwenstein dat ze als enige uit haar gezin kon onderduiken. Zij kwam wel terug, werd stewardess en kwam tien jaar later heel tragisch om het leven bij het vliegtuigongeluk in Ierland."
Er worden zeven stenen gelegd, voor Fritz Rosenbaum (Wilhelminaweg 77), voor het gezin Friedrich, Käthe en hun dochter Inge Löwenstein en inwonende vriend Erich Elkan (Julianastraat 9), voor Herta Oppenheimer (Emmakade 3) en voor Pauline Bolle (Singel 107). Zij werd als eerste Woerdense vergast in Sobibor. "We denken dat er in Woerden nog zeven steentjes mogelijk zijn en in ieder geval ook in Kamerik Teckop, waar twee jonge vrouwen in 1944 werden opgepakt. Dat komt later."
Ze hopen met deze steentjes blijvende aandacht te creëren. “Een soort vermaning, ook nu is er nog volop racisme,” aldus Jan. “Zo’n steen op de stoep voor een huis maakt die verschrikkingen nog meer tastbaar", besluit Lucien.
Samen de steentjes leggen
Vanwege corona is de ceremonie anderhalf jaar uitgesteld. Nu is gekozen voor 30 september, de datum waarop in 1942 Fritz Rosenbaum in Auschwitz werd vergast. De andere Woerdenaren werden in Sobibór omgebracht. Die donderdag wordt de eerste Stolperstein gelegd bij Het Klooster. Voorafgaand hieraan is in Het Klooster een lezing voor genodigden.