De Alblasserwaardse roots van Pella
alblasserwaard • Michiel van Diggelen uit Zeist schreef een boek over een weerbarstige voorganger die tegen wil en dank de leider werd van de Alblasserwaardse uittocht.
De namen van voorouders uit onder andere Noordeloos, Hoogblokland en Ottoland klinken tot op de dag van vandaag in Pella (Iowa). Je vindt er zelfs een ‘Hollandse’ molen. Omdat het 175 jaar geleden is dat Scholte en zijn volgelingen vertrokken, vindt er op vrijdag 30 september in Noordeloos een symposium plaats: ‘Enkele reis naar Pella’. Van Diggelen presenteert tijdens het symposium zijn tweede roman over Scholte.
Al in zijn studententijd raakte historicus Van Diggelen gefascineerd door Scholte, een voorman van een kerkelijke afscheiding in 1834. In 2018 verscheen zijn eerste boek over deze dominee: ‘De exodus van Hendrik Peter Scholte’, een roman gebaseerd op historische bronnen. Nu is er een tweede deel: ‘De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella', over het ontstaan van de stad Pella en de belevenissen van Scholte aldaar.
Vlees en bloed
Via de telefoon vertelt Van Diggelen: “Ik wilde geen proefschrift schrijven, maar een boek waarin ik mijn fantasie kon gebruiken voor situaties waarover geen bronnen bestaan. Ik wilde een man van vlees en bloed van hem maken.” Daarvoor leent de figuur van Scholte zich uitstekend, blijkt uit de woorden van de historicus. “Hij was een arend in de negentiende-eeuwse mussengemeenschap. Door zijn persoonlijkheid heeft hij veel dingen stuk gemaakt. Hij was kritisch, ook ten opzichte van zijn eigen denken, maar niet over zijn eigen gedrag. Hij vond dat hij de waarheid in pacht had.”
Het voorspelbare gebeurde: de Alblasserwaardse volgelingen raakten gebrouilleerd met Scholte. “Hij was in een aantal opzichten een beklagenswaardige man. Overal waar hij kwam raakte hij uitgerangeerd, ook in Pella. Door zijn harde kop vervreemde hij mensen van zich.” Zijn dramatische leven had ook mooie kanten. “Hij schopte het tot vertaler van teksten van Lincoln, had veel contacten met de tweede man achter Lincoln. En hij richtte een eigen weekblad op in het Engels, toen hij acht jaar in Amerika was. Die krant vulde hij zelf met teksten, niet alleen over Pella, een plaats met vierduizend inwoners, maar ook over landelijke en Europese ontwikkelingen.”
Vandaag de dag bestaan er nog met name formele contacten tussen Pella en Noordeloos. “Er zijn wel mensen uit de Alblasserwaard die er nog familie hebben, de band met Nederland bestaat nog steeds. Als je in Pella komt, word je gezien als bijzonder omdat je uit Nederland komt. Emigranten waren bijvoorbeeld de familie Rietveld uit Noordeloos, Hospers uit Hoogblokland en de familie Welle uit Gorinchem.”
Niet serieus
Wat dreef Scholte bij zijn vertrek naar Amerika? “Er wordt altijd gedacht dat Scholte vond dat ze naar Amerika moesten omdat er religieuze en economische vrijheid was. Maar ik kwam erachter dat het plan helemaal niet bij hem leefde, in eerste instantie. Het waren de gewone gelovigen die hem min of meer dwongen mee te gaan, die zo genoeg hadden van de wereld hier dat ze wilden vertrekken. Toen heeft hij zich aan het hoofd van de beweging gezet. Hij werd in Nederland niet meer serieus genomen.”
De eerste jaar waren de omstandigheden slecht. "Ook Scholte woonde eerst in een blokhut. De allerarmsten groeven een onderkomen in een heuvel, met een afdak van bladeren. Maar over het algemeen hebben ze het daar goed gedaan. Jan Rietveld bouwde een mooi boerenbedrijf op. Antonie Betten was eerst ook boer, later winkelier. Hij werd een van de grootste tegenstanders van Scholte.”
'De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella' is verkrijgbaar in de boekwinkel, op het symposium van 30 september en bij Uitgeverij IJzer.
Anne Marie Hoekstra