Bijzonder verhaal over een bijzondere Sinti-vrouw
'Lily Franz verdient straatnaam'
woerden • Voor de Nederlanders was het einde van de Tweede Wereldoorlog belangrijk. Maar voor bepaalde groepen van de bevolking, Joden, Sinti en Roma was de bevrijding nog veel belangrijker. Want zij mochten er van de Duitse bezetter niet meer zijn.
Lily Franz werd in 1924 in een stal in Opper-Silezië geboren. Het gezin trok in een woonwagen door Duitsland. Haar vader voorzag in hun onderhoud door op te treden als muzikant terwijl moeder ventte met stroken kant. Heel treffend is de verbinding tussen het concentratiekamp Auschwitz- Birkenau en Woerden. Dit keer geen ver van mijn bed show, maar gewoon iemand uit Woerden, een Sintessa, die als een van de weinigen de kampen heeft overleefd. Doordat de moeder van Lily haar in het Duitse Hildesheim naar school stuurde (zeer bijzonder voor Sinti) leerde Lily lezen en schrijven en kreeg daardoor in het concentratiekamp een baantje en overleefde daardoor de oorlog.
Geweldige vader en moeder
Lily Franz heeft haar verhaal en geschiedenis laten optekenen in "Lily, het unieke verhaal van een zigeunerin”. Het boek werd in 1997 in een beperkte oplage uitgebracht en is niet meer verkrijgbaar. Een enkel exemplaar wordt soms op Marktplaats aangeboden. Het is niet alleen het verhaal dat zij weet door te geven, maar ook sprak zij hierover bij het Internationale Rode Kruis in Geneve en voor de Duitse Bondsdag in Berlijn. Ook getuigde zij na de oorlog voor de rechtbanken tegen de Duitse kampbewaarders. Lily trouwde later in Nederland met Lou Jansen en kwam in Woerden te wonen. Zij kregen vier kinderen. De Woerdense oud-marktmeester Gerard Jansen is een zoon van Lily. "Wij hadden dan wel een Sinti moeder, maar zijn niet zo opgevoed. We hadden best een gewone jeugd maar zijn met de verschrikkingen van de oorlog niet opgegroeid. Wij wisten van niets. Wij hadden een geweldige vader en moeder en ik ben ontzettend blij dat na zoveel jaren dit verhaal is verteld. Het doorgeven hiervan is belangrijk en we moeten blijven vertellen wat er is gebeurd om ervan te leren.”
Geëmotioneerd betoog
'Ik blijf er voor strijden dat Lily Franz het eerbetoon krijgt dat zij meer dan verdient'
Het is in 2020 tijdens het Lichtjesmonument bij het Joods monument aan de Prins Bernhardstraat dat burgemeester Victor Molkenboer stilstaat bij het verhaal van Lily Franz. Het maakt grote indruk. Zo ook bij raadslid Hendrie van Assem. Hij weet het boek van Lily te bemachtigen en leest het in een adem uit. Het laat hem niet los. In een geëmotioneerd betoog tijdens een raadsvergadering vraagt hij aandacht voor de Woerdense Lily Franz en vraagt om een straat naar haar te vernoemen. Woerden heeft geen straatnamen van verzetsstrijders of oorlogsslachtoffers. De gemeentelijke straatnamencommissie vreest dat er namen vergeten zullen worden. Er zijn zelfs geen landelijk bekende verzetsstrijders of oorlogsslachtoffers aan wie in Woerden een straatnaam is toegekend. Van Assem: "Jammer, maar ik blijf er voor strijden dat de Woerdense Lily Franz het eerbetoon krijgt dat zij meer dan verdient. Zelfs in het Duitse Hildesheim is een straat naar haar vernoemd.”
Legerpredikanten
Voor Gerard Jansen komt er op 14 september in het Marine Etablissement in Amsterdam een waardevol einde aan dit verhaal. Op die dag neemt hij voor zijn moeder Lily Franz postuum de Legion of Honor Award in ontvangst, daarbij vergezeld door zijn dochter Krista. De onderscheiding is toegekend omdat zij het verhaal van de Sinti en haar geschiedenis heeft laten optekenen én omdat zij getuigde in processen tegen de nazi-beulen. "Volkomen in lijn met de missie van de Four Chaplains Memorial Foundation”, zegt Nico van der Steeg, voorzitter van de Nederlandse Chapel.
“Het is belangrijk om het verhaal van de vier legerpredikanten door te vertellen, onbaatzuchtige dienstverlening te promoten en mensen die zich inzetten voor de medemens te onderscheiden, zodat zij een voorbeeld zijn voor anderen. De vier geestelijken, een katholiek, een jood en twee protestanten hebben hun leven gegeven om anderen te redden toen de Dorchester, een Amerikaans troepentransportschip, in de ijzige wateren van de Noord-Atlantische Oceaan door een Duitse torpedo werd geraakt en zonk. Daarbij kwamen de vier legerchaplains George L. Fox, Alexander Goode, Clark Poling en John O. Washington en 668 Amerikaanse soldaten om het leven.
Amerikaanse delegatie
De Amerikaanse onderscheiding Legion of Honor Award wordt verleend aan personen die zich op bijzondere wijze en belangeloos ten dienste hebben gesteld aan de gemeenschap, het land of de mensheid, zonder acht te slaan op ras, religie of gezindte en daar is de Woerdense Lily Franz er nu een van.
De Nederlandse stichting doet onderzoek, documenteert en schrijft de voordrachten en is met het bestuur verantwoordelijk voor de organisatie van de jaarlijkse Legion of Honor Ceremonie. Meestal komen er twee Amerikanen over, dit jaar zelfs een delegatie van vijf. Zij verblijven in Woerden en leggen dan ook werkbezoeken af.